Als Chinese is het heel lastig om je eigen weg te gaan

Bettine Vriesekoop speelde meer dan dertig jaar tafeltennis op wereldniveau. In 1988 werd tafeltennis een Olympische sport en op haar 28ste jaar nam ze deel aan de Spelen in de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul. Zowel in het dubbelspel als in het enkelspel behaalde ze daar de kwartfinale. Ze nam deel aan drie Olympische Spelen, won elf open toernooien en behaalde in totaal vijf Europese enkelspeltitels. Haar meest succesvolle jaar was 1982 toen ze als twintigjarige in drie Europese finales stond. Ook won ze in dat jaar de Europese Top Twaalf en de Open Franse kampioenschappen waar ze de Chinese nummers 1, 2 en 3 van de wereld versloeg. Door haar bijzondere prestaties in dat jaar behaalde ze de zevende plaats op de wereldranglijst achter zes Chinese speelsters.

Door de vele trainingsstages die Vriesekoop vanaf 1980 in China volgde, raakte zij geïnteresseerd in de cultuur van het Land van het Midden. In 1996 debuteerde ze als schrijfster met Heimwee naar Peking. Bij de Chinees, Het jaar van de rat en Duizend Dagen in China volgden. In 1997 ging ze Chinese talen en culturen studeren in Leiden. In 2006 verhuisde ze als alleenstaande moeder samen met haar toen zesjarige zoontje Tymo naar China waar ze tot 2010 werkte als correspondent voor NRC Handelsblad. Ze geeft nu lezingen over China en presenteert wekelijks het radioprogramma Obalive voor de Boeddhistische Omroep op NPO radio 5. Haar nieuwste boek Dochters van Mulan, hoe vrouwen China veranderen, verscheen in februari 2015 bij Uitgeverij Brandt.

Je bent onder andere journaliste en schrijfster. Ben je zelf een grage lezer en naar welk genre gaat je interesse het meeste uit?

Zeker, ik lees veel en het liefst eigenlijk non-fictie. En natuurlijk heel vaak non-fictie over China. Op dit moment lees ik De gesprekken van Confucius van Kristofer Schipper. Ik had dat al lang willen lezen, maar als je schrijft lees je alleen boeken die je gebruikt voor je research.

Je hebt voor Dochters van Mulan veel vrouwen geïnterviewd, maar in hun verhalen komt er ook veel aan het licht over de Chinese man. Kreeg je er geen behoefte aan om ook Chinese mannen aan het woord te laten en te onderzoeken hoe zij tegen het leven in China aankijken?

Ja, zeker wel, maar daar heb ik heel bewust niet voor gekozen. Het paste niet in de lijn van het boek. Dat wil niet zeggen dat er helemaal geen mannen in voorkomen. Ik denk dat je toch een goed beeld krijgt van de manier waarop de seksen met elkaar omgaan.

Bij steeds meer Chinese vrouwen ontstaat de drang om de onderdrukking die ze eeuwenlang hebben ervaren, te doorbreken. Kwam je bij de door jou geïnterviewde vrouwen kernpunten tegen die je bij ieder van hen terug hoorde?

Ja, de kernpunten waren: ik wil een man die verantwoordelijk is, die zowel materieel als emotioneel voor mij zorgt. Een man die niet vreemd gaat en die voor mij heeft gekozen, omdat hij van me houdt en niet omdat hij van zijn ouders zo nodig met mij moest trouwen.

De Chinese vrouw is eeuwenlang gebukt gegaan onder het schoonheidsideaal van afgebonden voeten. Zie jij parallellen met de druk van westerse schoonheidsidealen?

Het Chinese schoonheidsideaal is heel specifiek en karakteristiek. Het westerse dubbele ooglid is wel in trek in China, maar eigenlijk is dit niet westers. Van oudsher werden Chinese vrouwen met grote ronde ogen als mooi gezien, nog lang voordat China in contact kwam met het westen. Door de westerse plastische chirurgie is tegenwoordig veel mogelijk, maar ik zie dit toch meer als een soort modegril, niet als een substituut voor het voetbinden. Daarvoor is het simpelweg te marginaal en weggelegd voor de elite van de nieuwe rijken.
Maar schoonheid blijft onontbeerlijk zo lang er in bedrijven door mannen op schoonheid wordt geworven en geselecteerd. Als je de banenadvertenties er op naslaat kun je lezen dat er nadrukkelijk op aantrekkelijke vrouwen wordt geselecteerd. En helaas worden deze bedrijven niet ter verantwoording geroepen of bestraft voor seksediscriminatie.

Uit je boek blijkt dat veel Chinese vrouwen nogal worstelen met hun vrouwelijke identiteit en met hun positie in de samenleving. Ben je ook vrouwen tegengekomen die juist enorm van hun land houden en die zich gelukkig prijzen dat ze daar zijn geboren?

Het een hoeft het ander niet uit te sluiten. De meeste Chinezen zijn erg trots op hun land. Vrouwen in de huwbare leeftijd zweven tussen moderniteit en traditie. Dat is erg verwarrend.

Ben je ook vrouwen tegengekomen die jou benijden, als westerse vrouw? Waar benijden ze je dan het meest om?

Ja zeker, ze benijden mij om mijn vrije positie. Als Chinese is het heel lastig om je eigen weg te gaan buiten de heersende mannencultuur om.

Je besteedt in je boek ook aandacht aan de Amerikaanse schrijfster Pearl Buck, die een groot deel van haar leven in China heeft gewoond. In hoeverre herken jij je in haar?

Met Pearl Buck voel ik me verbonden omdat er een enorme liefde voor China uit haar boeken
spreekt. Maar ik kan me natuurlijk niet vergelijken met haar. Zij heeft meer dan dertig jaar in China gewoond, beheerste zelfs klassiek Chinees en publiceerde tientallen boeken over China. Ik heb diep respect voor haar.

Ken jij Chinese vrouwen die in Nederland wonen en kijken die hetzelfde aan tegen de problemen in de Chinese samenleving als de vrouwen die jij hebt geïnterviewd?

Eigenlijk ken ik alleen Chinese vrouwen in Nederland die met een buitenlander getrouwd zijn en hoewel deze vrouwen voor een heel groot gedeelte Chinees blijven, veranderen ze ook door hun buitenlandse partner. Ik denk wel dat je in het algemeen kan zeggen dat Chinese vrouwen zich dienstbaarder opstellen in een relatie. Maar eerlijk gezegd denk ik dat Chinese vrouwen hier minder last hebben van huwelijksdruk of mannen die vreemdgaan, al kan je natuurlijk ook in dit geval niet generaliseren.

Lange tijd heeft de Chinese gemeenschap in Nederland een nogal afgezonderd bestaan geleid. Zie jij daarin bij nieuwe generaties een kentering komen, of blijft integratie ingewikkeld?

Chinezen passen zich overal ter wereld aan, zorgen niet voor al teveel problemen. Ik weet niet of je kan zeggen dat ze niet goed integreren, ik denk dat ze eerder op de achtergrond willen blijven.

Je lijkt zelf ondanks de nadelen die in dit boek aan de orde komen een zwak voor China te hebben. Wat fascineert jou zo aan dit land?

Moeilijk te zeggen in een paar regels. Maar ik doe een poging: zoals Pearl Buck ooit zei: ‘The Chinese? They are marvelous friends but frightful enemies.’ Dat herken ik helemaal. Ik vind dat fascinerend en het is precies wat het is.

Je hoort en leest steeds vaker dat de Chinezen de wereld lijken over te nemen. Hoe kijk jij daar tegenaan?

Ja, al jaren geleden was dat te voorspellen. De westerse wereld heeft jarenlang geprofiteerd van de lage lonen in China. We hebben onze productie naar China verplaatst en hebben dankzij de Chinezen goedkoop kunnen produceren. Nu zijn de rollen omgedraaid. De Chinezen spelen Chinees schaak of Go met de westerse wereld. Inmiddels staan we schaakmat en kunnen we niet anders dan ons overgeven aan de Chinezen. De kunst is om ons niet helemaal uit te leveren en onze eigen westerse waarden binnen de internationale fora te verdedigen.

In een interview vertelde je dat je een keer een Chinese man van 107 hebt geïnterviewd die nog boeken schreef en dat in China ouderen veel meer respect krijgen dan hier. Krijgen oudere vrouwen in China net zo veel respect als oudere mannen?

Ja hoor, in het algemeen kan je zeggen dat oudere mensen meer respect krijgen. Als de man komt te overlijden, krijgt oma bovendien alle macht in de familie.

Dochters van Mulan was je zesde boek over China. Heb je nog meer boeken over China voor ons in petto?

Ik heb stille hoop dat Dochters van Mulan mijn eerste boek wordt dat in het Duits en of in het Engels vertaald zal worden. Ik denk niet dat ik al ben uitgeschreven over China, maar concrete plannen voor een nieuw boek heb ik nog niet.

Vragen: Tiny Fisscher